Збор помнiкау гicтoрыi i культуры Беларусi. Гомельская вобласць

ПРАДМОВА

Выданне «Збору помнікаў гісторыі і культуры Беларусі», якое з’яўляецца часткай Збору помнікаў гісторыі і культуры народаў СССР, — канкрэтнае ажыццяўленне палажэнняў Канстытуцыі СССР і Канстытуцыі БССР аб ахове помнікаў і іншых культурных каштоўнасцей, закона СССР «Аб ахове і выкарыстанні помнікаў гісторыі і культуры» і адпаведнага Закона Беларускай ССР. «Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі» — афіцыйны дакумент, які ўключае помнікі, што ўзяты або павінны быць узяты над дзяржаўную ахову.

Прапануемы чытачу том Збору помнікаў гісторыі і культуры Гомельская вобл. складзены на аснове навуковага абследавання помнікаў, вывучэння першакрыніц і літаратуры аб часе, падзеях і людзях, якім яны прысвечапы.

У гэтым томе расказваецца пра помнікі гісторыі, археалогіі, архітэктуры і манументальнага мастацтва Гомельскай вобл. Іх тыпалагічная разнастайпасць узбагачалася і памнажалася на працягу стагоддзяў у залежнасці ад многіх абставін, у т. л. ад прыродна-кліматычных умоў, нацыянальных асаблівасцей, важных гістарычных падзей, якія адбываліся на гэтай тэрыторыі. Помнікі гісторыі і культуры народа ўвасабляюць творчую думку розных пакаленняў, іх здольнасці і талент. Сукупнасць вельмі каштоўных, надзвычай яркіх і так званых ардынарных помнікаў адлюстроўвае самыя розныя бакі жыцця народа не толькі гэтага рэгіёна, але і сумежных тэрыторый, паказвае непарушную сувязь гістарычнага лёсу беларускага народа з лёсам усёй нашай шматнацыянальнай краіны.

Значная ўвага аддаецца ў кнізе помнікам савецкага перыяду. У томе шырока прадстаўлены помнікі, якія адлюстроўваюць барацьбу за Савецкую ўладу. Асобнае месца займаюць помнікі, прысвечаныя гераічным подзвігам савецкіх людзей у Вялікую Айчынную вайну. Многія з іх па сваім гістарычным значэнні і мастацкім выкананні маюць вялікую каштоўнасць.

У том уключапы толькі нерухомыя помнікі, у іх ліку:

— помнікі археалогіі — рэшткі старажытных паселішчаў, стаянкі, гарадзішчы, селішчы і гарады, старажытныя помнікі вытворча-працоўнай дзеінасці чалавека, могільнікі, падмагільныя і рытуальныя збудаванні;

— помнікі гісторыі — помнікі вытворчай (працоўнай) дзейнасці людзей розных гістарычных фармацый, памятныя месцы і помнікі, звязаныя з дзяржаўным будаўніцтвам, з адлюстраваннем класавай барацьбы і барацьбы за сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне, за незалежнасць, з абаронай сацыялістычнай Айчыны, развіццём культуры, навукі, мастацтва;

— помнікі архітэктуры — горадабудаўнічае мастацтва, жыллёвая, грамадзянская і культавая архітэктура, помнікі ваенна-абарончага дойлідства, прамысловай архітэктуры, інжынернага і садова-паркавага мастацтва, архітэктурныя манументы;

— помнікі манументальнага і манументальна-дэкаратыўнага мастацтва — манументальная скульптура, манументальны жывапіс, творы дэкаратыўнага мастацтва.

У выданне ўключаны ўсе ўцалелыя помнікі архітэктуры з часоў старажытнасці да сярэдзіны 19 ст., найбольш характэрныя для 2-й палавіны 19 — пачатку 20 ст., даваеннага савецкага перыяду (1917—41 гг.), найлепшыя архітэктурныя збудаванні пасляваеннага часу (1950—80-я гады), якія адлюстроўваюць дасягненні ў прамысловым, жыллёвым, грамадскім і сучасным сельскім будаўніцтве. У выданне не ўключаны помнікі гісторыі, архітэктуры і мастацтва, якія не захаваліся. Яны разглядаюцца толькі пры агульнай характарыстыцы развіцця культуры вобласці, горада ці пэўнага архітэктурнага комплексу.

Кожнаму помніку прысвечаны артыкул, у якім дадзена характарыстыка яго гістарычных і мастацкіх каштоўнасцей. Многія артикулы праілюстраваны фотаздымкамі, чарцяжамі, схемамі, картамi. Том мае паказальнікі — імянны, геаграфічны, храналагічны, а таксама пералік бібліятэк, музеяў, архіваў вобласці з кароткім апісаннем іх фондаў.

Сістэматызацыя помнікаў у томе праведзена паводле тэрытарыяльнага прынцыпу — матэрыял размяшчаецца па раёнах (у алфавітным парадку іх назваў). Як самастойная тэрытарыяльная адзінка вылучаецца абласны цэнтр, звесткі пра які змешчаны ў пачатку тома. Унутры раёна першымі разглядаюцца матэрыялы пра адміністрацыйны цэнтр, а потым пра помнікі іншых населеных пунктаў (у алфавітным парадку). Артыкулы пра помнікі аднаго населенага пупкта падаюцца ў алфавітным парадку назваў помнікаў.

Даты, якія адносяцца да гісторыі дарэвалюцыйнай Расіі да лютага 1917 г., даюцца звычайна ў старым стылі; з 27 лютага (12 сакавіка) 1917 г. і да прыняцця новага стылю з 14 лютага (1 лютага старога стылю) 1918 г. даюцца ў двух стылях — старым і новым (апошні даецца ў дужках). Даты пачыпаючы з 14 лютага (1 лютага старога стылю) 1918 г. даюцца па новым каляндарным стылі.

Том падрыхтаваны сектарам Збору помнікаў гісторыі і культуры Беларусі Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН БССР. Навуковае апісанне помнікаў археалогіі зроблена Аддзелам археалогіі Інстытута гісторыі АН БССР. Шэраг артыкулаў напісаны аўтарамі іншых устаноў навукі і культуры. У падрыхтоўцы да выдання тома, дапаўненні і ўдакладненні звестак пра помнікі і навуковым рэдагаванні матэрыялаў Збору прымалі ўдзел супрацоўнікі выдавецтва «Беларуская Савецкая Энцыклапедыя» імя Петруся Броўкі.

Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН БССР і выдавецтва «Беларуская Савецкая Энцыклапедыя» імя Петруся Броўкі выказваюць глыбокую ўдзячнасць партыйным і савецкім органам Гомельскай вобласці, актывістам Беларускага таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры, прадстаўнікам навуковай грамадскасці рэспублікі за данамогу кансультацыямі, парадамі і рэцэнзаваннем рукапісаў.

ПРЕДИСЛОВИЕ

Издание «Свода памятников истории и культуры Беларуси», которое является частью Свода памятников истории и культуры народов СССР, — конкретное осуществление положений Конституции СССР и Конституции БССР об охране памятников и других культурных ценностей, закона СССР «Об охране и использовании памятников истории и культуры» и соответствующего Закона Белорусской ССР. «Свод памятников истории и культуры Беларуси» — официальный документ, который включает памятники, что взято или должны быть взят над государственную охрану.

Предлагаемый читателю том Свода памятников истории и культуры Гомельская обл. составлен на основе научного обследования памятников, изучения первоисточников и литературы о времени, событиях и людях, которым они посвящены.

В этом томе рассказывается о памятниках истории, археологии, архитектуры и монументального искусства Гомельской обл. Их тыпалагічная разнастайпасць узбагачалася и умножалась на протяжении веков в зависимости от многих обстоятельств, в т. ч. от природно-климатических условий, национальных особенностей, важных исторических событий, которые происходили на этой территории. Памятники истории и культуры народа воплощают творческую мнению разных поколений, их способности и талант. Совокупность очень ценных, очень ярких и так называемых ардинарных памятников отражает самые разные стороны жизни народа не только этого района, но и сопредельных территорий, показывает нерушимую связь исторической судьбы белорусского народа с судьбой всей нашей многонациональной страны.

Значительное внимание уделяется в книге памятником советского периода. В томе широко представлены памятники, отражающие борьбу за Советскую власть. Отдельное место занимают памятники, посвященные героическим подвигам советских людей в Великую Отечественную войну. Многие из них по своему историческому значению и художественном исполнении имеют большую ценность.

В том включены только недвижимые памятники, в их числе:

— памятники археологии — остатки древних поселений, стоянки, городища, поселения и города, древние памятники производственно-трудовой деятельности человека, могильники, подмогильные и ритуальные сооружения;

— памятники истории — памятники производственной (трудовой) деятельности людей различных исторических формаций, памятные места и памятники, связанные с государственным строительством, с отражением классовой борьбы и борьбы за социальное и национальное освобождение, за независимость, с защитой социалистического Отечества, развитием культуры, науки, искусства;

— памятники архитектуры — градостроительное искусство, жилищное, гражданская и культовая архитектура, памятники военно-оборонительного зодчества, промышленной архитектуры, инженерного и садово-паркового искусства, архитектурные монументы;

— памятники монументального и монументально-декоративного искусства — монументальная скульптура, монументальная живопись, произведения декоративного искусства.

В издание включены все уцелевшие памятники архитектуры со времен древности до середины 19 в., наиболее характерные для 2-й половины 19 — начала 20 в., довоенного советского периода (1917-41 гг.), лучшие архитектурные сооружения послевоенного времени (1950-80-е годы), которые отражают достижения в промышленном, жилищном, общественном и современном сельском строительстве. В издание не включены памятники истории, архитектуры и искусства, которые не сохранились. Они рассматриваются только при общей характеристике развития культуры области, города или определенного архитектурного комплекса.

Каждому памятнику посвящена статья, в которой дана характеристика его исторических и художественных ценностей. Многие артикулы проиллюстрированы фотографиями, чертежами, схемами, картами. Том имеет указатели — именной, географический, хронологический, а также перечень библиотек, музеев, архивов области с кратким описанием их фондов.

Систематизация памятников в томе проведена по территориальному принципу — материал располагается по районам (в алфавитном порядке их названий). Как самостоятельная территориальная единица выделяется в областной центр, сведения о котором помещены в начале тома. Внутри района первыми рассматриваются материалы об административном центре, а потом о памятниках других населенных пунктах (в алфавитном порядке). Статьи про памятники одного населенного пупкта подаются в алфавитном порядке названий памятников.

Даты, относящиеся к истории дореволюционной России до февраля 1917 г., даются обычно в старом стиле; с 27 февраля (12 марта) 1917 г. и до принятия нового стиля с 14 февраля (1 февраля старого стиля) 1918 г. даются в двух стилях — старом и новом (последний дается в скобках). Даты пачыпаючы с 14 февраля (1 февраля старого стиля) 1918 г. даются по новому календарному стилю.

Том подготовлен сектором Свода памятников истории и культуры Беларуси Института искусствоведения, этнографии и фольклора АН БССР. Научное описание памятников археологии сделано Отделом археологии Института истории АН БССР. Ряд статей написан авторами других учреждений науки и культуры. В подготовке к изданию тома, дополнения и уточнения сведений о памятники и научном редактировании материалов Сбора принимали участие сотрудники издательства «Белорусская Советская Энциклопедия» имени Петруся Бровки.

Институт искусствоведения, этнографии и фольклора АН БССР и издательство «Белорусская Советская Энциклопедия» имени Петруся Бровки выражают глубокую признательность партийным и советским органам Гомельской области, активистам Белорусского общества охраны памятников истории и культуры, представителям научной общественности республики за данамогу консультациями, советами и рецензирование рукописей.