Улица имени Шмидта

Она расположена между улицами имени Ауэрбаха и имени Циолковского в Советском районе областного центра. Занята улица индивидуальной деревянной застройкой. Протяженность её небольшая, около 200 метров. Подробности о её истории удалось выяснить с помощью старожилов.

Одна из них Агафья Андреевна Шавтрова, рассказала, что улица эта возникла и начала оформляться как небольшой переулок в конце прошлого века, после прокладки через Гомель железной дороги и образования в городе так называемого Залинейного района. В памяти Агафьи Андреевны сохранились рассказы её родственников о застройке здесь первых домов. Первый дом был построен в 1896 году, а второй в 1905. Застройщиками этих домов были работники железной дороги, а также жители соседних улиц.

Поскольку соседняя улица Ауэрбаха тогда называлась Скобелевской, то и возникший здесь небольшой переулок стал носить название Скобелевского. Этот тихий, спокойный переулочек существовал с таким названием до 1937 года. Потом он был переименован и стал называться улицей имени Шмидта.

В конце июля 1941 года здесь произошло трагическое событие. В начале Великой Отечественной войны немецко-фашистские войска сразу не могли овладеть Гомелем. Наши войска и ополченцы упорно защищали город. И тогда фашисты стали проводить бомбежки жилых кварталов Гомеля. Во время одной из таких бомбежек авиабомба упала в районе улицы Шмидта. На своём участке была убита одна из жительниц этой улицы и повреждён ряд построек.

В дальнейшем, при отступлении, фашисты поджигали многие улицы, но улицу Шмидта это страшная участь миновала.

Кто же такой О. Ю. Шмидт, в честь которого названа гомельская улица? Люди старшего поколения хорошо знают это имя, также, как и имена наших лётчиков-первых Героев Советского Союза.

Однако, к сожалению, сегодняшнему молодому поколению это имя почти неизвестно. Поэтому хотелось бы рассказать о Шмидте.

Отто Юльевич Шмидт — 1891-1956 г. г.) — крупный советский учёный в области математики, астрономии и геофизики. В каждую из этих отраслей науки О. Ю. Шмидт внёс большой вклад.

В 1932-1939 годах, когда он был начальником Главного управления Северного морского пути, О. Ю. Шмидт лично возглавил ряд арктических исторических экспедиций. Во время одной из этих экспедиций в 1934 году ледокол «Челюскин» был раздавлен льдами и утонул в Чукотском море, а люди, оставшиеся на льду (экипаж и пассажиры) образовали в эту суровую арктическую зиму так называемый «лагерь Шмидта». Этих людей в условиях суровой зимы и полярной ночи с невероятными трудностями спасали и спасли (хотя и не сразу) наши герои-лётчики. Тогда советским правительством и была учреждена высшая награда Родины — звание Герой Советского Союза. Первыми этого звания были удостоены летчики, спасавшие «Челюскинцев», и начальник этой экспедиции О. Ю. Шмидт. При завершающей стадии спасательных работ Шмидт с серьёзным заболеванием (воспаление лёгких) был специальным рейсом вывезен в ближайший город Ном (Аляска), где врачи долгое время и серьёзно боролись за его жизнь.

В дальнейшем О. Ю. Шмидт — вице-президент Академии Наук СССР. Он был одним из основателей и главным редактором первой Большой Советской Энциклопедии. В ознаменование великих заслуг О. Ю. Шмидта перед наукой и, в частности, в арктических экспедициях, один из островов в Карском море назван его именем, а в Чукотском море одна из концевых частей материка носит название мыс Шмидта.

И ещё одна деталь. Между прочим, О. Ю. Шмидт — наш земляк по рождению: он родился в городе Могилёве.

Вот имя этого крупного учёного, общественного деятеля и полярного исследователя и носит улица в Гомеле.

Р. Музыченко, краевед
Гомельская правда, 6 сентября 1995

Вуліца імя Шмідта

Яна размешчана паміж вуліцамі імя Аўэрбаха і імя Цыялкоўскага ў Савецкім раёне абласнога цэнтра. Занята вуліца індывідуальнай драўлянай забудовай. Працягласць яе невялікая, каля 200 метраў. Падрабязнасці аб яе гісторыі ўдалося высветліць з дапамогай старажылаў.

Адна з іх Агаф’я Андрэеўна Шаўтрова, расказала, што вуліца гэта ўзнікла і пачала афармляцца як невялікі завулак у канцы мінулага стагодзя, пасля пракладкі праз Гомель чыгункі і ўтварэння ў горадзе так званага Залінейнага раёна. У памяці Агаф’і Андрэеўны захаваліся расказы яе родзічаў аб забудове тут першых дамоў. Першы дом быў пабудаваны ў 1896 годзе, а другі ў 1905. Забудоўшчыкамі гэтых дамоў былі работнікі чыгункі, а таксама жыхары суседніх вуліц.

Паколькі суседняя вуліца Аўэрбаха тады называлася Скобелеўскай, то і ўзнікшы тут невялікі завулак стаў насіць назву Скобелеўскага. Гэты ціхі, спакойны завулачак існаваў з такой назвай да 1937 года. Потым ён быў перайменаваны і стаў называцца вуліцай імя Шмідта.

У канцы ліпеня 1941 года тут адбылася трагічная падзея. У пачатку Вялікай Айчыйнай вайны нямецка-фашыскія войскі адразу не маглі авалодаць Гомелем. Нашы войскі і апалчэнцы ўпарта абаранялі горад. І тады фашысты сталі праводзіць бамбёжкі жылых кварталаў Гомеля. У час алной з такіх бамбёжак авіябомба ўпала ў раёне вуліцы Шмідта. На сваім участку была забіта адна з жыхарак гэтай вуліцы і пашкоджаны шэраг пабудоў.

У далейшым, пры адступленні, фашысты падпальвалі многія вуліцы, але вуліцу Шмідта гэта страшная доля абмінула.

Хто ж такі О. Ю. Шмідт, у ганар якога названа гомельская вуліца? Людзі старэйшага пакалення добра ведаюць гэта імя, таксама, як і імёны нашых лётчыкаў — першых Герояў Савецкага Саюза.

Аднак, на жаль, сённяшняму маладому пакалению гэта імя амаль невядома. Таму хацелася б расказаць пра Шмідта.

Ота Юльевіч Шмідт (1891-1956 г.г.) — буйны савецкі вучоны ў галіне матэматыкі, астраноміі і геафізікі. У кожную з гэтых галін навукі О. Ю. Шмідт унёс вялікі ўклад.

У 1932-1939 гадах, калі ён быў начальнікам галоўнага ўпраўлення Паўночнага марскога шляху, О. Ю. Шмідт асабіста ўзначаліў шэраг арктычных гістарычных экспедыцый. У час одной з гэтых экспедыцый у 1934 годзе ледакол «Чалюскін» быў раздаўлены льдамі і патануў у Чукоцкім моры, а людзі, якія засталіся на лёдзе (экіпаж і пасажыры) утварылі ў гэтую суровую арктычную зіму так званы «лагер Шмідта». Гэтых людзей ва ўмовах суровай зімы і палярнай ночы з неверагоднымі цяжкасцямі выратоўвалі і выратавалі (хаця і не адразу) нашы героі-лётчыкі. Тады савецкім урадам і была ўстаноулена вышэйшая ўзнагарода Радзімы — званне Герой Савецкага Саюза. Першымі гэтага звання былі ўдастоены лётчыкі, якія выратоўвалі «чалюскінцаў», і начальнік гэтай экспедыцыі О. Ю. Шмідт. Пры завяршальнай стадыі выратавальных работ Шмідт з сур’ёзным захворваннем (запаленне лёгкіх) быў спецыяльным рэйсам вывезены у бліжэйшы горад Ном (Аляска), дзе ўрачы доўгі час і сур’ёзна змагаліся за яго жыццё.

У далейшым О. Ю. Шмідт — віцэ-прэзідэнт Акадэміі навук СССР. Ён быў адным з заснавальнікаў і галоўным рэдактарам першай Вялікай Савецкай Энцыклапедыі. У азнаменаванне вялікіх заслуг О. Ю. Шмдта перад навукай і, у прыватнасці, у арктычных экспедыцыях, адзін з астравоў у Карскім моры названы яго іменем, а ў Чукоцкім моры адна з канцавых частак мацерыка носіць назву мыс Шмідта.

І яшчэ адна дэталь. Між іншым, О. Ю. Шмідт — наш зямляк па нараджэнню: ён нарадзіуся ў горадзе Магілёве.

Вось імя гэтага буйнога вучонага, грамадскага дзеяча і палярнага даследчыка і носіць вуліца ў Гомелі.

Р. МУЗЫЧЭНКА, краязнаўца