Улицы имени легендарных лётчиков, первых Героев Советского Союза

«Красная книга» географических названий Гомеля и окрестностей

При изучении истории Гомеля, особенно в связи с приближающимся его 850-летием, нам интересно и дорого всё, что имеет отношение к богатому прошлому городу. Поэтому интересно и происхождение названий его улиц.

В Советском районе Гомеля, в своем начале улицы Белорусская и Быховская пересекаются с улицами имени Слепнёва и Леваневского. Эти три улицы — деревянной жилой индивидуальной застройки, относительно узкие и почти без всякого благоустройства — напоминают тихие деревенские улицы. Своими концами они примыкают к Любенскому озеру и к территории бывшей пригородной деревни Любны.

К концу 30-х годов улица Леваневского называлась, по свидетельству старожилов (других документов по этому вопросу нет), улицей Мещанской. Этим названием, очевидно, подчеркивалось, что её жители в отличие от сельских жителей деревни Любны были в основном городскими (ремесленники, торговцы и другие слои городского населения). Улица имени Слепнёва раньше называлась Ильинской. Во время Великой Отечественной войны значительная часть построек этих улиц сгорела, и сейчас в большинстве своем здесь новые хорошие дома.

Некоторые гомельчане, особенно молодёжь, нередко спрашивают «А кто эти Слепнёв и Леваневский, именем которых названы улицы?» Очень жаль, что мы так плохо знаем героическое прошлое нашей Родины! Леваневский и Слепнёв — наши легендарные лётчики, двое из семи пилотов, которые первыми получили почётное звание Героев Советского Союза в 1934 году за спасение челюскинцев.

Хотя эти имена не имеют прямого отношения к самому Гомелю и к его улицам, но названия их — как знак уважения к подвигу лётчиков, как почитание памяти наших героев тех далёких прошлых лет. О челюскинской эпопее необходимо сказать немного подробнее, ведь события почти шестидесятилетней давности сейчас помнят только люди очень пожилого возраста.

В 30-е годы нашего века началось интенсивное освоение так называемого Северного морского пути — пути из Мурманска и Архангельска на наш Дальний Восток через почти непроходимые, суровые, бескрайние ледяные просторы Северного Ледовитого океана. В 1932 году наш ледокольный пароход «Сибиряков» первым осуществил сквозное плавание по Северному морскому пути из Белого в Баренцево море за одну навигацию. В 1933 году советский пароход «Челюскин» должен был повторить рейс «Сибирякова», совершив путь из Мурманска во Владивосток также за одну навигацию, обеспечив мимоходом зимовщиков на наших северных станциях необходимыми продуктами и оборудованием и заменить часть личного состава.

Руководителем этой зкспедиции, также как и экспедиции на «Сибирякове», был наш опытный полярный исследователь академик Отто Юльевич Шмидт. Уже в конце экспедиции в бассейне Чукотского моря «Челюскин» был зажат льдами, стал дрейфовать, а затем 13 февраля 1934 года был раздавлен льдами и утонул. Почти все участники рейса успели спастись, высадившись на лед. 104 человека, в том числе 10 женщин и двое детей, два месяца прожили на льдине в невероятных условиях под непрекращающимся риском быть раздавленными льдами или погибнуть в результате раскола льдины. Два месяца их пытались спасти и переправить на берег при помощи авиации. Никакие другие средства спасания для этого не подходили. Наша авиация того времени, конечно, была несравнима с современной. Но она делала всё возможное в тяжелейших условиях отсутствия видимости, непрерывной пурги при 40-градусном морозе.

О невероятных трудностях этой работы авиации может свидетельствовать, например, такой факт. Лётчик Лепидевский 29 раз вылетал и пытался найти «лагерь Шмидта», как тогда называли льдину челюскинцев, и это ему удалось только в 30-й раз. Он первым нашел «лагерь Шмидта», забрал оттуда женщин и детей, доставил их на берег, а затем погода почти месяц не давала возможности лётчикам подлететь к «лагерю». Вся наша страна и весь мир следили за этим подвигом. После завершения всех спасательных работ Президиум Верховного Совета нашей страны установил почетное звание Героя Советского Союза как высшую степень оценки за заслугу перед государством и совершение героического подвига.

Первыми этого почётного звания были удостоены семь летчиков, которые выручали челюскинцев. Это — Анатолий Лепидевский, Сигизмунд Леваневский, Василий Молоков, Николай Каманин, Маврикий Слепнёв, Михаил Водопьянов и Иван Доронин. Имена двух из этой семёрки, как было указано в начале нашей статьи, увековечены в названиях улиц Гомеля. Это Сигизмунд Леваневский и Маврикий Слепнёв.

Трагически в дальнейшем сложилась судьба Леваневского. В августе 1937 года он погиб в районе Северного полюса во время беспересадочного перелета Москва—Северный полюс—Соединенные Штаты Америки, повторяя исторический перелёт экипажа Чкалова.

Говоря об увековечении памяти героев-лётчиков, необходимо отметить, что в конце 30-х годов имена героев кроме Леваневского и Слепнёва были присвоены ещё двум улицам Гомеля. Бывшая улица Андреевская, идущая вдоль железной дороги, стала называться улицей имени Водопьянова, а бывшая улица Елизаветинская, рядом с улицей Слепнёва, стала называться улицей имени Молокова.

А потом был Указ Президиума Верховного Совета СССР, которым не разрешалось называть улицы, географические объекты в честь живых деятелей. Поэтому эти две улицы были переименованы. Улица имени Водопьянова стала называться Украинской, а имя Молокова стало улицей имени Чайковского.

Героическая эпопея по спасению челюскинцев, биографии семи лётчиков — первых Героев Советского Союза, их личное участие в спасательных работах хорошо, захватывающе и подробно рассказано в документальной повести Михаила Водопьянова — одного из семи этих лётчиков.
Читателям нашей газеты, которые заинтересовались этой темой, советуем прочитать эту интересную книгу. Она есть в библиотеках Гомеля.

Р. Музыченко, краевед

«Чырвоная кніга» геаграфічных назваў Гомеля і наваколляў

Вуліцы імя легендарных лётчыкаў, першых герояў Савецкага Саюза

Пры вывучэні гісторыі Гомеля, асабліаа ў сувязі з надыходзячым яго 850-годдзем, нам цікава і дорага ўсё, што мае дачыненне да багатага мінулага горада. Цікава таму і паходжанне назваў яго вуліц.

У Савецкім раёне Гомеля, у сваім пачатку вуліцы Беларуская і Быхаўская перакрыжоўааюцца з вуліцамі імя Сляпнёва і Леванеўскага. Гэтыя тры вуліцы — драўлянай жылой індывідуальнай забудовы, адносна вузкія і амаль без усялякага добраўпарадкавання — нагадваюць ціхія вясковыя вуліцы. Сваімі канцамі яны прымыкаюць да Любенскага возера і да тэрыторыі былой прыгараднай вёскі Любны.

Да канца 30-х гадоў вуліца Леванеўскага называлася, па сведчанн ю старажылаў (іншых дакументаў па гэтаму пытанню няма), вуліцай Мяшчанскай. Гэтай назвай, відавочна, падкрэслівалася, што жыхары яе ў адрозненне ад сельскіх жыхароу вёскі Любны былі ў асноўным гарадскімі (рамеснікі, гандляры і іншыя слаі гарадскога насельніцтва). Вуліца імя Сляпнёва раней называлася Ільінскай. У час Вялікай Айчыннай вайны значная частка пабудоў гэтых вуліц згарэла, і зараз у большасці сваёй тут новыя добрыя дамы.

Некаторыя гамяльчане, асабліва моладзь, нярэдка пытаюць «А хто гэтыя Сляпнёў і Леванеўскі, імем якіх названы вуліцы?» Вельмі шкада, што мы так дрэнна ведаем гераічнае мінулае нашай Радзімы! Леванеўскі і Сляпнёў — нашы легендарны» лётчыкі, двое з сямі пілотаў, якія першымі атрымалі ганаровае званне Герояў Савецкага Саюза ў 1934 годзе за выратаванне чалюскінцаў.

Хаця гэтыя імёны не маюць прамога дачынення да самога Гомеля і да яго вуліц, але назвы іх — як знак павагі да подзвігу лётчыкаў, як шанаванне памяці нашых герояў тых далёкіх мінулых гадоў. Аб чалюскінскай эпапеі неабходна сказаць крыху падрабязней, бо падзеі амаль шасцідзесяцігадовай даўнасці цяпер памятаюць толькі людзі вельмі сталага ўзросту.

У 30-я гады нашага стагоддзя пачалося інтэнсіўнае асваенне так званага Паўночнага марскога шляху — шляху з Мурманска і Архангельска на наш Далёкі Усход праз амаль непраходныя, суровыя, бяскрайнія ледзяныя прасторы Паўночнага Ледавітага акіяна. У 1932 годзе наш ледакольны параход «Сібіракоў» першым ажыццявіў скразное плавание па Паўночнаму марскому шляху з Белага ў Баранцава мора за адну навігацыю. У 1933 годзе савецкі параход «Чалюскін» павінен быў паўтарыць рэйс «Сібіракова», здзейсніўшы шлях з Мурманска ва Уладзівасток таксама за адну навігацыю, забяспечыўшы мімаходам зімоўшчыкаў на нашых паўночных станцыях неабходнымі прадуктамі і абсталяваннем і змяніўшы частку асабовага саставу.

Кіраўніком гэтай зкспедыцыі, таксама як і экспедыцыі на «Сібіракове», быў наш вопытны палярны даследчык акадэмік Отта Юльевіч Шмідт. Ужо ў канцы экспедыцыі ў басейне Чукоцкага мора «Чалюскін» быў заціснуты льдамі, стаў дрэйфаваць, а затым 13 лютага 1934 года быў раздаўлены льдамі і патануў. Амаль усе ўдзельнікі рэйсу паспелі выратавацца, высадзіўшыся на лёд. 104 чалавекі, у тым ліку 10 жанчын і двое дзяцей, два месяцы пражылі на льдзіне ў неверагодных умовах пад бесперапынай рызыкай быць раздаўленымі льдамі або загінуць у выніку расколу льдзіны. Два месяцы іх спрабавалі выратаваць і пераправіць на бераг пры дапамозе авіяцыі. Ніякія іншыя сродкі выратааання для гэтага не падыходзілі. Наша авіяцыя таго часу, вядома, была непараўнальнай з сучаснай. Але яна рабіла ўсё магчымае ў найцяжэйшых умовах адсутнасці бачнасці, бесперапыннай пургі пры 40 марозу.

Аб неверагодных цяжкасцях гэтай работы ааіяцыі можа сведчыць, напрыклад, такі факт. Лётчык Ляпідзеўскі 29 разоў вылятаў і спрабаааў знайсці «лагер Шмідта», як тады называлі льдзіну чалюскінцаў, і гэта яму ўдалося толькі на 30-ы раз. Ён першым знайшоў «лагер Шмідта», забраў адтуль жанчын і дзяцей, даставіў іх на бераг, а затым надвор’е амаль месяц не давада магчымасці лётчыкам падляцець да «лагера». Уся наша краіна і ўвесь свет сачылі за гэтым подзвігам. Пасля завяршэння ўсіх выратавальных работ Прэзідыум Вярхоўнага Савета нашай краіны ўстанавіў ганаровае звание Героя Савецкага Саюза як вышэйшую ступень адзнакі за заслугу перад дзяржавай і здзяйсненне гераічнага подзвігу.

Першымі гэтага ганаровага звания былі ўдастоены сем лётчыкаў, якія выратоўвалі чалюскінцаў. Гэта — Анатоль Ляпідзеўскі, Сігізмунд Леванеўскі, Васіль Молакаў, Мікалай Каманін, Маўрыкій Сляпнёў, Міхаіл Вадап’янаў і Іван Даронін. Імёны двух з гэтай сямёркі, як было ўказана ў пачатку нашага артыкула, увекавечаны ў назвах вуліц Гомеля. Гэта Сігізмунд Леванеўскі і Маўрыкій Сляпнёў.

Трагічна ў далейшым склаўся лёс Леаанеўскага. У жніўні 1937 года ён загінуў у раёне Паўночнага полюса ў час бесперасадачнага пералёту Масква—Паўночны полюс—Злучаныя Штаты Амерыкі, паўтараючы гістарычны пералёт экіпажа Чкалава.

Гаворачы аб увекавечанні памяці герояў-лётчыкаў, неабходна адзначыць, што ў канцы 30-х гадоў імёны герояў акрамя Леванеўскага і Сляпнёва былі прысвоены яшчэ дзвюм вуліцам Гомеля. Былая вуліца Андрэеўская, якая ідзе ўздоўж чыгункі, стала назьшацца вуліцай імя Вадап’янава, а былая вуліца Елізавецінская, побач з вуліцай Сляпнёва, стала называцца вуліцай імя Молакава.

А потым быў Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР, якім не дазвалялася называць вуліцы, геаграфічныя аб’екты ў гонар жывых дзеячоў. Таму гэтыя дзве вуліцы былі перайменаваны. Вуліца імя Вадап’янава стала называцца Украінскай, а імя Молакава стала вуліцай імя Чайкоўскага.

Гераічная эпапея па выратаванню чалюскінцаў, біяграфіі сямі лётчыкаў — першых Герояў Савецкага Саюза, іх асабісты ўдзел у выратааальных работах добра, захапляльна і падрабязна расказаны ў дакументальнай аповесці Міхаіла Вадап’янава — аднаго з сямі гэтых лётчыкаў.
Чытачам нашай газеты, якія зацікавіліся гэтай тэмай, раім прачытаць гэтую цікавую кнігу. Яна ёсць У бібліятэках Гомеля.

Р. МУЗЫЧЭНКА, краязнаўца

Выражаю благодарность сотрудникам детской библиотеки-филиала №16 за предоставленный материал.